Сайидюнуси Истаравшанӣ
Дар робита бо масъалаи “худшиносии миллӣ”, ки ҳамагӣ қабул дорем яке аз муҳимтарин авомили водоркунанда ва руҳиябахшандаи афроди ҷомеа ба сўи гом ниҳодан барои тараққӣ ва пешрафти ҳамаҷониба ба шумор меравад, бештар баҳсҳои назарӣ матраҳ шуда, ва дар бораи намунаҳои зиндаи он, ки чӣ чизе масалан аз масодиқи худшиносӣ ба шумор меравад, то ба он таваҷҷўҳ дошта бошем, хеле кам баҳс ба амал омадааст. Дар бораи рамзи миллӣ, ки бешак яке аз масодиқи боризи таваҷҷўҳ ба худшиносист, тавассути устод Адаш Истад баҳсҳои ҷолибе матраҳ шуда буд ва воқеан ҷои ташаккур дорад.
Камина дар ин мақола ба яке дигар аз масодиқи худшиносии миллӣ ишора хоҳам намуд. Ва он, таваҷҷўҳ ба таърих ва гузаштаи мо тоҷикон ва ин ки тоҷикон дар таърихи башарият чӣ ҷойгоҳе доштаанд мебошад. Албатта на таърихи чанд ҳазорсолаи пеш, балки ҳамин таърихи чанд сад солаи ахирамон. Зеро дар бораи таърихи кўҳан ва ин ки тоҷикон кӣ буданду чӣ карданд, баҳсҳои ҷолибе шудааст. Феълан коре ба он надорем. Кори мо феълан, ҳамин таърихи чанд сад соли ахири мост.
Мутаассифона, таърихи 200 ё 300 соли ахири мо чунон торик ва зулмонӣ нишон дода шудааст, ки ба сароҳат метавон гуфт, ки агар касе худро тoҷики бошараф биҳисобад, бо хондани он, ҷуз лаъну нафрин ба ниёкони наздикаш намефиристад. Аз назари сиёсӣ, ҳокимон як мушт афроди лоуболӣ ва бемоя ва худбохта ба намоиш гузошта шудаанд. Сохтори сиёсии ҳукуматҳо, хусусан ҳукуматҳои 300 соли ахир, дорои бадтарин шакли сохтори сиёсӣ нишон дода шудаанд. Аз назари иқтисодӣ ҳам, хондани авроқи ин марҳала аз таърих, ҷуз aфсўс чизе дигар бароямон намебахшад. Аз назари фарҳангӣ ва динӣ ҳам, ки дигар ҳар чи носазо барои бадбахтии миллат дар ин бурҳа аз замон бигўем, кам аст. Аммо…
Оё каме ҳам, ки бошад, бо худ андешидаем, ки шояд ин бурҳа аз даврони таърихи мо, чунон ки бароямон ба тасвир кашида ва то ҳанўз мекашанд, ба ин дараҷа аз бадбахтиву замони торику зулмонӣ набуда бошад?
Ҳарчанд сафаҳоте ғамангез дорад, чунон ки таърихи ҳар миллате аз вуҷуди чунин сафаҳоте холӣ нест, аммо ҳатман сафаҳоти дурахшоне ҳам доштааст. Магар қарор аст мо фақат ба сафаҳоти торики таърихамон таваҷҷўҳ намуда, ва билкулл сафаҳоти дурахшони онро нодида гирем?
Агар охирин Амири сулолаи манғитиҳо яъне Олимхон, одами лоуболие буда, оё маънояш ин аст, ки даврони ўро ба куллӣ афроде мисли ў ташкил медоданд? Магар дар замони вай афроди шоистае набудаанд? Феълан коре надорем, ки ин фард мутааллиқ ба кадом нажоду миллат буда, то бигўянд ў, ки тоҷик набуд, балки ўзбак буд. Ҳар чи буд, дар бурҳае аз замон, вай Амири Бухоро ҳисобида шуда, ва ин Аморат ҷузъе аз таърихи сиёсии мо тоҷиконро ташкил медиҳад. Фаромўш накунем, забони расмии ин Аморат, забони тоҷикӣ буд ва тамоми муоҳидоти расмӣ ба забони тоҷикӣ анҷом мепазируфт.
Ҳоло, агар Олимхонро намепазирем, лоақалл падараш Абдулаҳадхон мисли ў набуд. Дар замони вай ислоҳоти калоне дар соҳаҳои гуногуни сиёсӣ ва иқтисодӣ ба анҷом расида буд, ва ба шаҳодати таърих, мардум дар даврони ў дар осоишу рафоҳи нисбатан хубе ба сар мебурданд.
Чаро аз хубиҳои ин даврон ба фарзандонамон нагўем? Чаро фарзандонамон бо хондани таърихи ин даврон, дар вуҷуди ниёконашон ҳеҷ хубие набинанд? Набояд фаромўш кунем, ки инҳо таъсир доранд; таъсири бевосита дар ташакккули руҳияи фарзандон ва ояндагонамон доранд.
Чаро милали дигар, кўшиш мекунанд ҷуз аз ифтихороташон сухан ба миён наёваранд, вале мо ин ҳақро надошта бошем? Ҳамин русҳо, агар аз подшоҳони гузаштаи худ чизе мегўянд ва ё чизе менависанд, ҷуз таърифу тамҷиди онҳо, чизе дигар ба забон намеоваранд. Корашон ба ҷое расидааст, ки имрўз ҳатто аз амсоли Сталини хуношом ба унвони як абармард ёд мекунанд.
Набояд фаромўш кунем, ки китобҳои таърихи чандсад соли ахири мо, бештар дар замони Шўравии собиқ ба нигориш даромадаанд. Табиӣ буд, ки он давронро сиёҳу торик нишон диҳанд. Ин шеваи ҳар инқилобест. Яъне вақте ин инқилоб – инқилоби октябр – ба вуқўъ пайваст, магар таваққўъ мерафт даврони пеш аз вуқўи ин инқилобро зебо нишон диҳанд?
Таърихнигорони мо бояд таҷдиди назар кунанд. Бо як ҷиддияти томм ин сафаҳотро аз нав варақ бизананд.
Камина бо овардани фақат як намуна иктифо мекунам, то бубинем оё ин марҳала аз таърихи мо ба ҳамон сурати каҷе, ки нишон медиҳанд будааст ё на?
При эмире Абд алАхаде в ханстве были отменены пытки и ограничены смертные казни, а самые жестокие виды из них (например, когда осужденного сбрасывали с самого высокого в Бухаре минарета Калян) были запрещены. При нем в ханстве была начата промышленная добыча меди, железа, золота, были проложены железные дороги и телеграфных линии, активно развивалась торговля. Сам эмир деятельно участвовал в торговле каракулем, занимая третье место на мировом рынке по объему торговых операций с этим ценным сырьем…
Эмир был почетным членом Туркестанского благотворительного общества. На особом месте для эмира стояла забота о делах мусульманской веры. Так, переданные им в вакф в пользу святынь Мекки и Медины владения приносили до 20 тысяч рублей годового дохода, а в начале 30-х г.г. Абд ал-Ахад пожертвовал несколько тысяч рублей золотом на постройку Хиджазской железной дороги (тогда же его ближайшие придворные выделили для этой же цели по 150 тысяч рублей). При нем количество улемов в Бухаре выросло от 500 до 1500 человек, причем для их содержания предназначались доходы от особых вакфов.
Наконец, совершенно исключительную роль сыграл эмир в строительстве мусульманской мечети в Санкт-Петербурге – крупнейшей мечети в Европе. – Абд ал-Ахад не только добился у царского правительства разрешения на постройку мечети, но и пожертвовал 350 тысяч рублей на выкуп земельного участка для строительства и еще 100 тысяч – на само строительство. Кроме этого, он организовал сбор средств для этой цели среди бухарских купцов (всего было собрано более 200 тысяч рублей). Еще один довольно неожиданный штрих к портрету эмира – Абд ал-Ахад серьезно увлекался поэзией. Он был не только большим почитателем изящной словесности, но и составил «Диван» собственных стихотворений, в которых описывал пережитые им события и настроения, особенно во время поездок в Россию. Стихи эмир писал под псевдонимом Оджиз (слабый, беспомощный)/// Манбаъ: http://nedvetsky.boom.ru/books/bukhara.htm
Ин буд танҳо гўшае аз таърихи яке аз Амирони он даврон. Камина муаррих нестам, ин таърихнигорон ҳастанд, ки бояд камари ҳиммат баста, бештар дар ин замина кор кунанд, то хондани сафаҳоти дурахшони он, мояи иззати мо тоҷикон бошад, на мояи нанг.
Албатта дар поён такрор мекунам, ки муддаӣ нестам ҳар чи дар он даврон гузашта, ҳама хуб буда. На, чунин нест. Танҳо он чи мегўям, ин аст, ки ҳамаи он сафаҳот торик набуда.
Комёб бошед.
Filed under: Central Asia, Culture, Бухоро, Ислом, Мерос, Точикистон, Nation, philosophy, Tajikistan, Youth | Tagged: Самарқанд, миллат, Islam, фарҳанг, Tajikistan | 15 Comments »
