Чаро искуф Вилёмс хостори шариъат аст?

ДАР ДИДИ АВВАЛ

Мохи гузашта, вакте ки искуфи аъзами Кантебуррии Бритониё, пешвои 80 миллион масехии англикан, Рован Вилёмс гуфт, ба мусулмонон низ ичозаи истифода аз додгохи шариъатй дода шавад, фикр кардам, ин боз як ишораи хасмонааст ба сангсорхо ва дасту пой буриданхо. Гумон кардам, рухонии насронй бори дигар ба иртичоъи дини мо ангушт мегузорад ва орзу мекунад, бади мо бадтар шавад. Вагарна чаро як рухонии насронй бояд гами конунхои шариъати исломиро бихурад?

Махз ин ва хамчунин вокуниши пуршиддати масехиёну яхудиёни Бритониё ба суханони Вилёмс маро водор кард, дар пайи ангезахои ин изхорот равам. Хеле зуд дарёфтам, ки искуф Вилёмс яке аз олимони саршиноси масехият аст ва харгиз сухане бедалел нагуфтааст. Замоне ки Вотикон низ ба ин нукоти у эътироз кард ва хазорон нафар истеъфои вайро хостанд, ман ба мутолеъаи бештар пардохтам ва гуё олами наверо барои хеш кашф намудам.

ТАЛОК ВА МЕРОС

Искуф Вилёмс бехуда чунин нагуфт. Пеш аз хама барои он ки дар Бритониё конун динро аз давлат чудо намекунад. Бисёр кашокашхо дар калисо осонтар хал мешаванд, то дар додгох. У ин нуктаро хам афзуд, ки яхудиёни Бритониё бахсхои оилавй ва динии хешро на дар додгохи расмй, балки дар додгохи динии худ хал мекунанд. Вилёмс инчунин нагуфта, ки додгохи шариъатии мусулмонон бояд низоми додгустарии Бритониёро барои пайравони ин дин ба шакли комил иваз кунад. Вай факат ичозаи инро хост, ки ахли ислом битавонанд, мушкилоти марбут ба талоку издивоч, мерос ва вассиятро бе ширкати додгустарии расмй, дар чомеъахои хеш аз тарики сохтани додгоххои шариъатй хал кунанд.

МАЙДОНХОИ ДОР ВА САНГСОР

Матбуъоти кучабогии Бритониё ва садхо торнигори мазхабии масехй сарискуф Рован Вилёмсро ба ришханд гирифтанд ва барояш андеша доданд, ки майдони пешоруи калисояшро чои дор ва сангсори мусулмонон кунад. Бархе аз мусулмонони Аврупо низ ба ин доду фарёд шарик шуданд ва гуфтанд, искуф мехохад, хакки занони мусулмонро поймол кунад. Як сабаби чунин вокунишро профессори адлия дар Донишгохи Харвард, Нух Фелдман дар он мебинад, ки вожаи «шариъат» барои бисёрихо монанди маводи «радиоактив» аст ва дафъатан сахнахои катлу куштори Толибони афгон дар варзишгохи Кобулро ба ёд меорад.

Фелдман дар маколае дар «Ню Йорк Тайм» рузи 15 март навишт, шариъат солхои охир дар мамолики исломй ру ба эхё дорад ва аз зиёдравихо канор мечуяд. «Имруз 66 %-и мисрихо, 60%-и покистонихо ва 54%-и урдунихо бар инанд, ки танхо шариъат бояд конуни кишваршон бошад.

УМЕД БА УЛАМО

Дунёи Гарб на танхо аз филми «Фитна» ё танзхои паёмбар иборат аст. Нух Фелдман ба уламои ислом умед мебандад, ки тавонистаанд, дар шархи нукоти шариъатии Курон ва Хадис бо дарназардошти замона пешрафт бикунанд ва монеъ ба зиёдравихо шаванд. Ба ин сабаб, эътибори шариъат дар аксари кишвархои мусулмон ру ба афзоиш дорад. Ба акидаи вай, уламои донишвар на пайрави харф, балки пайрави равони Курону Хадисанд ва шурохое доранд, ки дар онхо хукм одилона ва мантикй гирифта мешавад. Ба вижа, бо истифода аз Хадис ва талкини он ин уламо тавонистаанд, сатхи муносиби чазо барои чиноят ва ё халли одилонаи бахсхои сангинро пайдо кунанд. Албатта, меафзояд Фелдман, наметавон мутмаъин буд, ки Курон ва Хадис куфли хамаи муаммои зиндагиро во мекунанд. Аммо шариъат дар давоми садсолахо халли васатеро пайдо кардааст.

ЧАХОР УНСУР

Дар лахзахои печида, замоне ки уламо аз Курон ва Хадис посух пайдо намекунанд, онхо ба чустучуи холатхои хамсони гузашта мераванд. Мукоисаи чунин падидахои мушобех дар матни тавофуки назари умумй ба хукми одилона рох мекушояд. Ба ин тартиб, Фелдман чахор унсури шариъати исломиро ном мебарад, ки Курон, Хадис, Мушобех ва Тафовук мебошанд. Аммо хушдор медихад, ки ин холати ормонист, на мукаррарии шариъат.

МУВОЗАНАТИ КУДРАТХО

Профессор Фелдман бо нигохе ба таърихи ислом менависад, дар замони Хулафои Рошидин шурои уламо бо истиклолияти хеш як шохаи чудогонаи кудрат буд ва хокимияти сиёсиро тафтиш кардаву повазни он ба шумор мерафт. Дар таърихи баъдинаи ислом низ мардум бештар ба уламо бовар мекард, то ба хокимияти сиёсй.

Агар бархе аз кишвархои имрузаро бигирем, ки худро «хукукбунёд ва демократй» меноманд, оё аслан мувозанатеро миёни шохахои кудрат мебинем? Масалан, Точикистони худамон. Оё метавон гуфт, порлумон ё додгох дар баробари хокимияти президент повазн мебошанд ва онро тафтишу дидбонй мекунанд?

ЭХТИЁТ ВА ШУБХА

Боз хам бардоштхое аз навиштаи чаноби Фелдман, ки мегуяд, харчанд шариъат як конуни омода мебошад, уламоянд, ки метавонанд, онро ба шакли одилона ва аз руи акли чамъй татбик кунанд. Дарег ин аст, ки эътибори шариъат имруз бештар аз хотирахои таърихии хокимияти конун ва мувозанати кудратхо бармеояд. Аз имруз давлатхои мусулмон чунин намунахои боризе надоранд.

Аз тарафи дигар, наметавон гуфт, шариъат хамаи пешомадхои зиндагиро дар риштаи арзишёбй кашидааст ва рузгори карни нав метавонад, онро бо вазифахои сахте рубару кунад. Фелдман рохи халлеро ном намебарад, аммо ба тахмини мо ва бо илхом аз суханони у метавон хадс зад, ки бехтарин холат сохтани як омезиши мавзуни ин дуст — конунхои муъосир ва шариъати исломй. Оё имконе дорад?

ШАРИЪАТИ ДЕМОКРАТЙ

Ба исломи сиёсй васл намешавем, аммо ин нуктаро чолиб медонем, ки дар кишвархои мо хукком ва татбиккунандагони адлу конун афроде хастанд, ки онхоро метавон, «агентхои давлат» номид. Додситону додгустархо. Дар намунахои зиёде онхо хатто ба «агентхо»-и президент ё оилаи у табдил меёбанд. Фаразан, агар онхо аз уламои дин мебуданд, шояд дар хакикат «агентхо»-и шариъат, яъне конун буда метавонистанд. Аммо барои ин аввал бояд уламои донишвар ва бузургворе дошт, ки ин вазифа бар душашон сангинй накунад ва дар покизагии дасту дили онхо шубхае дар миён набошад.

ХУЛОСА

Шояд ин макола мухолифати сахте дар пеш дошта бошад. Ва ё пуштибонии оташин. Ё сукути комил. Максад ин нест, балки сипосгузорй аз искуфи Кантебуррии Бритониё Рован Вилёмс аст, ки дар талош барои адл ва баробарии инсонхо дари чунин  бахсро боз кард ва як гушаи дини маро ба ман ошно намуд. Хамчунин сипос аз профессор Нух Фелдман аст, ки маро ба андешидан водор кард. Ва шояд шуморо низ.

Дуздии мудхиш дар сармои торик?

Кумитаи давлатии эхсоия (статистика)-и Точикистон сирри пинхони хукуматро фош кард. Маълум мешавад, вакте ки аз сармои кушанда навзодон, занон ва пиронсолони Точикистон мемурданд, ширкати «Барки точик» бомуваффакият неруи барки кишварро ба хорича мефурухт.

Ин манбаъ гуфтааст, дар моххои январ ва феврал — авчи сармои зимистон Точикистон зиёда аз 355 миллион киловатт/соат неруи баркро ба хорич содир кардааст. Агар дар хотир дошта бошед, раиси ин ширкат Шарифхон Самиев дар мохи январ гуфта буд, неруи каме ба Афгонистон фурухта мешавад, ки хеле ночиз аст ва хамагй ба рушан кардани 2 бинои нухошёна мерасаду халос. Дар мохи феврал, худи президенти Точикистон Э.Рахмон гуфта буд, кишвар ба хорич хеч гуна неруи барк содир намекунад.

Холо идораи давлатии омор чизи батамом бараксро мегуяд. Маълум нест, оё ин ба он маъност, ки президент, вазири энержй ва раиси ширкати «Барки точик» ошкоро ба халк дуруг мегуфтанд ва ё маълумоти нашркардаи Кумитаи давлатии омори Точикистон дуруст нест. Зимнан, суханони раиси ширкати «Барки точик» Ш. Самиев ва вазири энержй Шералй Гул ба хакикат рост намеомаданд ва хануз хамон вакт мутахассисон гуфтанд, талабаи мактаб хам мефахмад, ки барки кофй барои 2 бинои нухошёна то Афгонистон намерасад, зеро дар рох аллакай нобуд мегардад. 

Кумитаи омор инчунин хабар додааст, ки дар ивази барки содиршуда хукумати Точикистон 5,3 миллион доллар сармоя ба даст овардааст. Маълумоти кумита танхо як холигох дорад, ки гуфта нашудааст, ин барк ба кадом кишвар ба фуруш рафтааст: ба Афгонистон ё мамлакати дигаре.

Ба мантики содаи хамон талабаи мактаб, агар хукуматдорони мо бо вучуди дидани вазъи токатфарсои мардум ва донистани маргумири одамон аз сармо ва бебаркй, яъне дидаву дониста, неруи баркро аз халки худ дарег дошта, ба Афгонистон фурухта бошанд, маълум аст, ки айнан ба хамин рох онхо интиколи неруи баркро ба корхонаи арзизи Талко, ки ахиран чандин расона даромади онро ба ахли оилаи Рахмон марбут донистаанд, ягон зарра кам накардаанд. Чунки агар дилашон нашудааст, ба хотири чону саломатии мардуми худ аз бахри 5 миллион доллар гузаранд, маълум аст, ки аз бахри 400 миллион даромади заводи алюмин ба хеч вачх намегузаранд.

Сарварони хукумати Точикистон батакрор аз шаффофияти кори худ шиъор мезананд. Оё мардй ва часорате дошта бошанд, ки гузориши ахири Кумитаи давлатии омор ва сухану амали худро дар ин робита ба таври шаффоф шарху тафсир диханд? Ва ё асрори нимафошшудаи онхо низ монанди умри кудакони точик ва занону пирсолони точик ба хок хохад рафт?

Паёмбарон дар ватани худ кадр надоранд

Агар хар миллате дигар шахсеро монанди Акбари Турсон медошт, намегузошт, ки у хичрат кунад ва солхои дароз дар гурбат ба сар барад. Хар президенте мехост, мушовире монанди Акбари Турсон дошта бошад, касеро, ки ба дунболи Ибни Синову Газзолй рафтааст, аз хазинаи файласуфхои Юнони Кадим ганчхо бардоштааст, тахаввулоти Шарку Гарбро дар осиёи торих дидааст ва ба Замин аз зовияи Кайхон менигарад. Вале афсус ба Точикистони муъосир на дониши ин шахс даркор аст, на тахлилхои илмии у ва заковати ояндабинаш.

Вай акнун дар кунчи танхой нишастааст ва дар лахзахои сангин кудакию ватанашро ба ёд меоварад ва пайваста таронахои пурдарди Ахмад Зохирро гуш мекунад.

Ба наздикй як филмеро дидам, ки дар он рахнаварди хаста вориди мехмонсарое мешавад, чуръаи об мехохад ва ин дам ромишгаре бо гиччак пешаш меояду мепурсад, бароят чй бинавозам. Рахнавард косаи обро аз лабаш чудо мекунад, ба мутриб менигарад ва мегуяд:

— Оханги «Чудой»-ро бароям бинавоз.

Навозанда мепурсад:

— Ин чй охангест, аз он кист? Зери ин исм охангеро намедонам.

Вакте рахнаварди хаста посухе намедихад, мутриб гиччакро мегирад ва ба навохтан сар мекунад. Оханги дилгудозе садо медихад, ки баъд аз лахзае чашмони хам навозанда ва хам рахнаварди мусофирро пуроб мекунад…

Ин лахзаи филм, намедонам чаро, Акбари Турсонро дар чангалистони Пенсилвониё ба худ тасаввур кардам. Ин лахза у ба ёдам омад. Понздах сол шуд, уро надидаем…

Дар телефон гуфт, фикр мекунад, пир шудааст. Зеро агар дах сол пеш бо Бозор Собир дар ду хафта як бор телефонй сухбат мекард, холо кариб хар руз. Агар он замон сухбатхои давомдори ду бузурги миллат ва ду мухочири точик дар Амрико бо шеър ё хикмате поён меёфт, хол бештар бо дашном ва мочаро. «Гохе гуширо мепартоем, харчанд медонем, ки фардо боз ба хамдигар занг хохем зад.»

Понздах сол пеш Амрико академик Акбари Турсонро бо канори боз пешвоз гирифт. Барояш макоми устоди донишгохро доданд. Ба хар махфилу нишасти илмй даъваташ мекарданд. Аммо тадричан ба канораш гузоштанд, зеро бо он истиклолияте, ки дорад, натавонист дар хидмати ин ё он андеша ё он гурухи сиёсй бошад, на «одоби сиёсй» дорад ва на рухияи бардагиву итоъаткорй.

Рузномахо мехостанд, аз у хамчун сиёсатшинос ё мутахассиси оташинсухани ислом истифода кунанд. Барояш макола фармоиш медоданд ва голибан аз пеш гуфта мешуд, мавзуъ ва самтгирии макола чигуна бошад. Вале Акбари Турсон хатто дар Иттиходи шуравй бо фармоиш маколае нанавиштааст ва ба мухаррирони мачаллахои фалсафии Маскав «дастбагиребон» мешуд, то харфашро онгуна ки хаст, нашр кунанд.

Дар рузхое, ки дар Гарб маколахои зидди ислом нашр мешуданд, вай баракс маколахое менавишт, ки иштибоххои сиёсати Гарб дар киболи исломро дар кураи озмоиш ва зери чаккуши интикод мегузоштанд. Хамкасбони амрикоияш дар шигифт мемонданд, ки вай ба олимони шуравии собик монанд нест ва коил мешуданд, ки аз низоми мустабиди шуравй низ олиме бо чунин истиклолияти фикрй сар мекашидааст.

Хамон гуна ки аз навиштани зери дастур даст бишуст, фармоиши кишвархои дигарро ба тахияи ин ё он сиёсатнома, рохкор ё тахлилу баррасй низ рад кард. Олими точик бояд ба кишвар ва манофеъи точикон захмат кашад, на барои дигарон ва на бар зарари худихо. Чунин «проект»-хо метавонист, ба Акбари Турсон садхо хазор доллар дастмузд биёранд, аммо розй шуд, бо нафакаи камтарини устоди собики донишгох канор равад ва бознишаста шавад.

Акнун чакомахои дилошуби Ахмад Зохирро гуш мекунад ва соатхо дар бешазорони Пенсилвониё гардиш ва сипас соатхои тулонй сари миз нависонавис. Акнун вай барои он насли точикон менависад, ки хануз шояд ба дунё наомадааст. Вай бузургтарин асарашро менависад. Вале тарсе надорад, ки он наслхо дар кишваре ба дунё меоянд, ки мактабу китоб барояшон дастнорастар мешавад? Бим надорад, ки таназзули фикрии наслхои баъдй, бо ин холе ки чараён дорад, ба дарачае хохад буд, ки онхо навиштахои Акбари Турсонро дигар хонда нахоханд тавонист? Оё ин бехтар нест, ки имруз дар ватан бошад ва ба андешае, машварате, назаре ба ислохи вазъи бухронии мо мадад кунад?

Хар инсон гурур дорад, аммо гурури Акбари Турсон то коинот мерасад. Вай нархи хеш медонад ва аз он меболад. Ин Чигиз Айтматов аст, ки аз Люксембург ба дидани у меояд ва ё ба Аврупову Киргизистон даъваташ мекунад, лек ягон рахбари Точикистон дар сафари Амрико боре напурсидааст, ки Акбар дар кадом шахр ба сар мебарад. Акбар мегуяд, зори онхо нест.

Вай аз он ки Бозор Собирро хангоми бозгашт ба Точикистон чигуна «пешвоз» гирифтанд, сахт малул гашт ва агар фикри бозгашт хам дошт, аз сар берун кард. Инчунин харчанд хазорон фарсах дур аз ватан ба сар мебарад, вазъи ин ватанро шояд бехтар аз хазорон нафаре дарк мекунад, ки дар ватан ба сар мебаранд. Инро метавон аз сухбатхои интернетии у бо Доро Дуст, Сафар Абдулло ва дигарон, хамчунин аз миёни сатрхои маколахояш бихонд.

Ин дардномаи норасои маро дар хакки Акбари Турсон як маколаи худи у идома медихад, ки соли 2006 нашр шуда буд. Агар хатто онро хонда бошед хам, лутфан як бори дигар бихонед ва ба руйдодхое бингаред, ки дар ин ду соли охир пеш омаданд.

Аз навиштахои Акбари Турсон

Акбари Турсон. Хам шахри азиму хам кухи баланд

Назари хонандагони торнамои «Озодй» ба махалгарой

Хамовозии Навруз Некбахтшоев ба Акбари Турсон

Аз «Амир» хабаре нест, ки нест…

Бозгашт ба чунин мавзуъ хушоянд нест, аммо тафсилоти наве пайдо шудааст, ки намегузорад, сокит бимонам. Сафири Точикистон дар Чин ва хамзамон ачири Хадамоти чосусии Русия бо исми мустаъори «Амир» дар Пекин нест. Чанд руз аст, гушии телефонро дар сафорат касе намебардорад ва чаноби сафир ба номахои электрунй посух намедихад.

Ин холат шубхаву гумонеро ба миён меорад, ки оё уро хабс карда бошанд? Вале кй метавонад, дипломати як кишварро ба хабс гирад? Албатта, макомоти Точикистон дар мисоли Махмадрузй Искандаров ва чанд тани дигар дар одамрабой тачрибаи зиёде доранд. Шояд сафир дар Русия бошад? На ба хайси сафир, балки ба хайси «Амир»?

Шояд кишвари дигаре аз руи хашму алам? Зеро агар нек бингарем, фаъолияти чаноби Амир наметавонист ба зиёни Точикистон бошад. Президент Рахмон уро дар соли 1995 ба Ню Йорк фиристод. Ин даврае буд, ки хадамоти чосусии Русия дар Точикистон озодона амал мекард ва хеч сирру асроре дар кишвар набуд, ки онхо надоданд. Ба ёд оред, ки ними Вазорати дифоъи Точикистон аз Русияву Узбакистон омада буданд ва дар хар вазоратхонаи Точикистон як намояндаи Узбакистон низ ба хайси «мушовир» ошкоро кор мекард.

Дертар тамоми шабакаи мухобиротии хукумати Точикистон ва хамаи хатхои телефони президенту хонаводаи у, хуллас хамаи низоми махсуси мухобиротии кишварро русхо сохтанд ва хатман, ки ин шабака вазифаи дутарафа дошт. Савум, аз сарвари давлат гирифта, то хар кадоме аз вазирон монанди давраи шуравй ба Маскав гузориш медод, ки дар кишвар чи мегузарад.

Намедонам, холо вазъ чигуна бошад, аммо то соли 2005, аз Ню Йорк ба Пекин кучидани чаноби Амир гумон аст, чизе тагйир карда буд. Пас Рашид Олимов наметавонист, сирри махфии Точикистонро ба Русия бифурушад. Зеро худи сир вучуд надошт. Биноъан, вай метавонист ё зидди Амрико ва ё зидди кишвархои дигар чосусй кунад. Такрибан то соли 2000 сафирони кишвархои шуравии собик гохе дар як кабинет менишастанд ва худро намояндагони як кишвари шуравй медонистанд. Пас онхо зидди хамдигар низ кор карда наметавонистанд.

Агар чаноби Амир ба манофеъи Амрико ё кудратхои дигари чахонй зарба зада бошад, масъала хеле вазнинтар хохад буд. Ин Точикистон аст, ки ба дахан об мегираду аз чо такон намехурад.

Хуллас, сафири Точикистон дар Чин бенишон гаштааст. Охирин хабархо дар бораи у дар торнамохо аз аввали мохи март аст. Эшон пас аз комёбихо дар кори комсомол, дипломатияи точик ва хадамоти иктишофй даст ба нависандагй задаву румоне навиштаанд, ки дар Пекин хамзамон ба ду забон — русй ва чиной нашр шудааст. Асар аз варзишгари навраси точик хикоят мекунад, ки ба Олимпиадаи Пекин рох меёбад ва дар ин чо пируз шуда, номи Точикистонро ба осмонхо мебарорад.

Ачиб аст, ки номи ин писарак — Шаршар аст ва номи китоб «Шаршар покоряет Пекин». Ман аввал фикр кардам гарданаи Шар-шар Пекинро тасхир кардааст. Ачаб номгузорие. Шояд ин хам ягон исми мустаъор бошад. Дар Точикистон фикр намекунанд, ки Амир чи шогирдонеро ба воя расондааст ва оё онхо низ бо фурухтани номи баланди ватан машгул нестанд?

Дар Пекин хам чаноби Рашид Олимов намоиш медихад, ки фарзанди вафодори низоми шуравй ва забони Ленин аст. На танхо китоб ба русй навишта шудааст, балки торнамои Сафорати Точикистон дар Чин низ ба ду забон — русй ва чиной сохта шудааст. Забони точикй, ки гуфта мешавад, соли 2008 дар Точикистон соли ин забон эълон шудааст, барои сафири Точикистон маъние надорад.

Дастоварди дигари чаноби сафир ин аст, ки дар як сол назар ба хамаи солхои мавчудияти сафорат бештар ба чиноихо раводиди сафари Точикистон додааст. Танзе буд, ки ба онхо визаи зиёд даркор нест, зеро бо як виза дахнафарй сафар мекунанд, вале агар хис кардед, ки чиной дар кишвар зиёд шудааст, донед, ки хизмати чаноби Амир аст.

Аммо бенишонию бедаракии сафир дар Пекин шояд ба фаъолияти эчодии адиби нав бастагй дорад ва мумкин аст вай ба навиштани китоби нав саргарм аст, шояд китоби чавобй ба асари афсари фармондехаш — сарханг Сергей Третяков?

Нихоят як изофаи дигар. Чунин сафирони Точикистон ва кормандони сафоратхои мо дар хорича кам нестанд, ки супоришхои хадамоти чосусии давлатхои дигарро ба чо меоранд. Якеро дар Эрон афсари фармондех Хочй Акил ном доштааст, агар номи мустаъор набошад.

Хамлаи хамсоягон аз се тараф

«Ашш хам заду ушш хам зад, пасмонда шабушк хам зад.» Нахуст хамин матал ба ёд мерасад, вакте маколахои зиддиточикии як казок, як киргиз ва як узбак — харсе баробар дар сомонаи Сентразия.Ру ба нашр расидаанд ва истирохати рузи шанбеи маро касиф карданд.

Казок дар кайдхои сафари Душанбе бо хачву масхара точиконро як кабилаи горнишине тасвир мекунад, ки акли кофй барои дарки масоъил надоранд, гуруснаву ташнаву харисанд, занонашон ба 30 сомонй хамхобаи дигарон мешаванд ва пешхидматашон аз дидани чойпулй бехуш меафтад.

Киргиз хамаи балохои ахири Осиёи Марказиро ба точикон нисбат медихад ва нола дорад, ки дар Бодканд точикон сарзаминхои кадимии киргизхоро ишгол кардаанду бо беорй ва андешахои тираи тундгароии исломй ба амнияти Киргизистон тахдид мекунанд.

Узбак навиштааст, хабархои сармои сахт ва бебаркии Точикистон дуруги махзи рахбарони он аст, то дасти гадой ба кишвархои дигар дароз кунанд ва бе мехнат рохат бинанд.  

Хондани ин се сияхнома хеле дардовар аст, аммо зарбаи казок аз хама кушандатар, зеро сари хар сатри тамасхуромезаш ин бародари собики хонаводаи шуравй, ки то омадани русхо чи будани алифборо намедонист, ба фархангу торихи точикон неши захрогин мезанад, руи иззати нафси точикон шоша мекунад, номуси точиконро тахкир мекунад ва хамзамон пулдории имрузаи казокхои худро тавсиф.

Агар хамин захри суханаш намебуд, шояд мешуд гуфт, хакикатро менависад. Магар хазорон нафар аз точикон дар Казокистон муздурй намекунанд? Магар Остона дар ин сармо ба точикон мадад нафиристод? Магар то дируз хайкали Ленин дар маркази Душанбе бокй намонда буд? Магар кучахои Душанбе пур аз гадову фохиша нест? Магар дар ошхонахои Душанбе холате нест, ки ин нависанда менигорад? Оре, хаст. Дарего, хаст. Бадбахтам, хаст! Хаст! Хаст! Хаст!!!

Вале ин набояд ба як мехмони пойтахти точикон хамаи хакро бидихад, ки аз дастархони кашшоконаи мардуми мо хурдаву ба он бимезад. Аммо ин дуруги махз аст, ки точикон ингуна бефаросоту беакл ва гулу ландахуранд. Ва агар ба амри тасодуф мехмони нохондае аз камари мугул ва кашталкандагони Олой, ки шояд каламраве, ки имруз дар он мезияду фахр мекунад, моли асили точикон буд, бо афроди нолоике дучор омадааст, ин чунин маъно надорад, ки хамаи точикон ин гунаанд.

Тамасхур ба шаклу симо ва чашму нигохи точикон чи зарур буд, агар у мехост, аз вазъи Точикистон бинависад? Точик симои зебо дорад ё казок ба тамоми дунё маълум аст. Хуб, инаш кори худо, вале чои шубха нест, ки ин шахс «асараш»-ро аз пеш навишта, сипас ба Душанбе сафар кардааст ва ё бо пешказовату озурдагие аз точикон вориди ин мамлакат шудааст. Ва ё шояд, алами филми машхури Борат хануз аз дилаш нарафтааст ва зарбаро аз Исо хурдаву ба Мусои бечоратар дарафтодааст.

Муаллифхои киргиз ва узбак низ на ба он хотир калам ба даст гирифтаанд, ки дар халли ин ё он мушкил мададе кунанд. Хадафи онхо низ факат тахкири як миллатест, ки карнхо хамрохаш зиндагй кардаву онхо аз у хеле чизхоро омухтаанд. То дируз киргизхо нийяти намозро ба точикй мехонданд. Ин далели рушан аст, ки дину диёнатро аз кй омухтанд. Либоси атлас, анвоъи таъом, раксу мусикии узбакхо такрибан пурра аз точикон нусхабардорй шудааст. Точикон буданд, ки ба ин бародарон шеър гуфтан, дутор навохтан, нихол шинондан, мадрасаву макбара сохтан, филм гирифтан ва монанди инхоро ёд доданд. Бухорои Шариф ва Самарканди Кандмандро барояшон гузоштанд. Ачаб дунёе! Кумак куниву тарбия кунй, аз гиребонат бигирад.

Шояд бехтар буд, онхоро мегузоштанд, ки хамоно дар дашту биёбон подаронй мекарданду дар косахои чубй обгушти нимхом мехурданд. Аз мост, ки бар мост.

Вале аз эхтимол дур нест, ки нашри пайихами се матлаб аз се тараф ва хама бо як лахн бар зидди точикон амалест тархрезишуда ва бо дастур. Хамсоягонамон мехоханд, мо бо торих ва фарханги бузурги худ дигар фахр накунем ва худро камтар аз онхо, бечоратар аз онхо ва бадбахттар аз онхо фикру хис кунем. То барои онхо майдони васеътаре бокй бимонад.

Шояд набояд аз ин навиштахо озурда шуд ва баракс танкиди онхоро кабул карду чушиши хун дар варид ва зарбони алам дар дилро ба талоши бехбуд сарф кард? Агар дар замони шуравй обруи мо баландтару вазни мо бештар буд, холо ба рузи сиёхе расидаем ва хуб аст, ки хамсоягонамон гах-гохе хамингуна ба сарамон оби хунук резанду хушёрамон кунанд? Шавад, ки биншинему токиямонро дар пешамон бимонему аз у пурсем, ки чаро ба чунин холи баде расидем? Миёни моро кй ва чй шикаст? Аз дасти кй ва бар асари чй ба холе расидем, ки акнун «ашш» хам мезанаду «ушш» хам?

Агенти 008 бо исми мустаъори «Амир»

Сергей Третяков ва хамкораш Рашид Олимов 

__________________________________________________

Хеч чиз барои як точик осонтар аз фурухтани точики дигар нест. Агар дар хайате ба ин ё он кишвари хоричй сафар кунед, зуд ин падидаи нахсро мебинед. Аксари аъзои хайат талош мекунад, бо мизбонон наздикии бештар дошта бошад ва ба хотири ин хамкавмони худро ба савдо мезанад.

Дар муъассисахои байнулмилалй ва ё ширкатхои зери дасти хоричиён низ чунин холат хеле зуд иттифок меафтад. Рахбар ба зудй хама чиро дар бораи биография ва географияи шумо хохад донист ва хатто таърихчаи зодгоху водию вилояту минтакаи шумо ва лакаби мардумонатон низ барояш расонда хохад шуд.

Ибораи онхое ки худро ширин мекунанд ингуна садо медихад ва ба зудй ба хар сарвари хоричй дилбазан мегардад:

«Ин точикони мо хамин хел одамонанд, чи мешавад кард?»

Аммо сухан на аз узви одии хайати мусофир ё корманди катории созмони байнулмилалй, балки аз сафири Точикистон аст. Аввали ин хафта паихам ду нашрияи хоричй ин гуфтахои собик корманди идораи кашфи Русия Сергей Третяковро, ки дар соли 2000 худро ба хадамоти махфии Амрико таслим кард, мунташир сохтанд, ки Сафири Точикистон дар Созмони Милали Муттахид Рашид Олимов чосуси Русия буда, зери номи мустаъори «Амир» амал мекардааст. Вай розй шудааст, дар ивази як хонаи истикоматй дар Маскав ва макоми «профессор» ватани худро бифурушад.

Аслан ин иттилоъ 24-уми январи имсол дар китоби Третяков, ки як ношири канaдай ба чоп расонд, оварда шудааст. Дар идомаи он ки сафирони давлатхои нав дар каламрави шуравии пешин бо идораи чосусии Русия хамкорй доштаанд, ба монанди сафирони Озарбойчон, Узбакистон ва Точикистон. Аммо дар тафовут аз ду сафири Боку ва Тошканд, бахти сафири Душанбе баландй кардааст, ки хатто номи махфии у низ ифшо гаштааст.

Рашид Олимов аз соли 1995 то соли 2005 намояндаи доимии Точикистон дар Созмони Милали Муттахид буд ва се соли охир сафири Точикистон дар Чин аст. Маълум нест, нест холо хамкорияшро дар идораи чосусии Русия идома медихад ё на, лек хатман бояд исми махфияшро иваз карда бошад. Афсус, «Амир» дар якчоягй бо «Олимов» шабехи «Амир Олимхон» садо медод. Дарвокеъ, як миёна, такрибан соли 1996, овозахое пахн шуда буд, ки Маскав мехохад, Эмомалй Рахмоновро дар курсии рахбари Точикистон бо Рашид Олимов иваз кунад.

Собик номзади макоми раёсатчумхурй Давлат Худоназаров ба ин овоза бовар ва якбора бо Олимов тамосхои гарм пайдо карда буд. Вай борхо аз Вошингтон ба Ню Йорк сафар карда, ба Олимов пешниходхои чолибе мекард, ки чигуна мешавад, оппозисюни Точикистонро ба исломию дунявй таксим кард ва ё конуни асосии Точикистон бояд чигуна бошад. Шояд афроди дигар хам ба парвози эхтимолии Олимов аз курсии сафир ба махмалкурсии президент бовар карда буданд, аммо касе намедонист, ки Маскав бо як миллат чи масхарабозие мекунад.

Аз рузи нашри китоби Третяков дуним мох мегузарад ва тарчимаи мусохибаву маколахои вай дар торнамохо пайдо шудаву ба гуши точикон хам расидааст, аммо мижаи касе хам намехурад. Дар Душанбе бо касе, ки ин мавзуъро дар миён мегузорй, онро хеле одй мегирад, гуё Олимов на ватанаш, балки гови падарашро фурухта бошад.

Дар зимн Олимов як бародаре дошт, ки худро журналист мешуморид ва бо номи Акмал Олимов матолибе менавишт. Дар соли 1991 вай хабаргузорие таъсис дод, ки маълум шуд, максадаш нашри танхо як хабар будааст. Аммо чи хабаре?! Ин хабар дар саросари чахон дамдама андохт. «Урани точик барои бомбаи исломй» ягона хабари хабаргузории навтаъсиси Акмал буд. Пас аз нашри ин хабар очонсии у низ дигар нозарур гашт ва хабари дигаре ба чахон надодааст.

Вале ин хабар бисёрихоро дар Амрикову Урупо ба изтироб овард. Аз руи он фикр карданд, дар Точикистони тозамустакил неруи исломие зухур кардааст ва аз он чо ки точикон бо ирониён каробат доранд, ба зудй Точикистон барои Ирон уран хохад фиристод, то Техрон бомбаи атомй дуруст кунад. Шояд хамин хабар сабаб гашт, ки вазири вакти умури хоричи Амрико Чеймс Бейкер ба Душанбе сафар кард ва бо президенти Точикистон Рахмон Набиев на дар Душанбе, балки дар дараи Ромит гуфтушуниди чашм ба чашм орост. Ё «чашм ба дахан». Чашм аз Набиев, дахан аз Бейкер.

Аз ин ручуъ бардоште хосил нашавад, ки хиёнат ба ватан дар Точикистон чанбаъи хонаводагй дорад. Хиёнат ба ватан дар кишвари мо шояд як падидаи умумимиллист. Ёд дошта бошед, аксари сарони мухолифони точикро чосусони Эрону Арабистон меномиданд. Мирбобо Миррахимов, яке аз саромадони бедории миллй дар Точикистон, аз тарафи Додгохи Олй дар хиёнат ба ватан айбдор шуда буд. Соли 2004 президент Рахмонов хамаи журналистонеро, ки бо расонахои хоричй хамкорй мекунанд, чосус эълом дошта буд. Хулоса, кишваре пур аз чосус.

Вале сукути амики макомоти Точикистон ривояти Мария Магдаленаро ба хотир меорад, ки издихоми газаболуд мехост, сангсораш кунад. Хазрати Исо вакте дид, пеши рохи анбухи хашмгинро гирифта наметавонад, розй шуд, аммо шарт гузошт, аввалин сангро касе ба Мария занад, ки худ гунох накардааст. Хама лол монданд ва сангхо аз кафашон афтиду тадричан пароканда шуданд.

Ягон сафири Точикистон намегуяд, ки Олимов ба хирфаи у дог овардааст. Вазорати умури хоричии кишвар ба лаб мухри сукут задааст. Шояд овозахои инки хар яке аз мансабдорони точик чосуси ин ё он кишвари гарбию шаркист ё Русияву Узбакистон сабаби аз кафхо афтодани санги онхо шудааст? Шодмон мешавам, агар ингуна набошад.

Шоханшохи Точикистон

Харчанд хукумати феълии Точикистон ба номи Кулоб ва кулобиён рабт гирифтааст, дар асл он кайхост, ба хукумати намояндагони як деха ва як гурухи авлодй табдил ёфтааст. Як далелаш ин аст, ки вазъи зиндагии мардум дар Кулоб дар киёс бо манотики дигари кишвар бадтар аст ва нидохои эътироз дар ин чо хатто баландтар садо медиханд. Вале саромадон хамоно махалгароянд, харчанд бо афзудани сармояашон гароиши онхо тангтар шудаву дар як дехаи хурд гунчидааст.

Бархе аз сохибназарон дар Душанбе ришханд мезананд, ки «шукр Дангара он кадар калону серодам набудааст ва ба зудй хамаи зодагонаш, ки мансаб гирифтанд, навбат ба дигарон хам мерасад.» Онхое, ки шухиро намефахманд, даъво мекунанд:

«Магар сарвазир аз хучандихо нест? Оё чанде аз вазирон аз махалхои дигари кишвар нестанд? Порлумон саросар аз бегонахост! Аз хамаи махалхо!»

Оре, дигарон низ хастанд, аммо хокимияти онхо когазист. Ва агар хучандие вазири энержии Точикистон мебуд, пас аз ин сармои зимистон «лингаш аз осмон меомад.»

Низоми давлатдории Точикистон такрибан шоханшохист.  Сарриштаи тамоми кори давлат дар дасти «чаноби олй» карор дорад ва шояд ба хамин сабаб, вазири энержй бечазо мемонад. Нахуствазир ва хамаи вазирону муъовинони онхоро президент таъин мекунад. Раисони вилоят, муъовинони онхо, раисони навохй низ баргузидагони раисичумхур мебошанд. Додварони Додгохи Олй, додгоххои шахру навохй, аъзои Шурои адлия, Додситони кулли кишварро «чаноби олй» муайян мекунанд. Бахши бузурге аз аъзои Мачлиси Олиро вай интихоб менамояд ва аксари вакилони Мачлиси Намояндагон бе ичозаи у дар «интихоботхо»-и мардумй «пируз» намешаванд.

Пас, бубaхшед, касе набояд аз тамоми мансабдорони Точикистон як суъол хам бикунад, ки чаро вазъ ин тавр аст ва чаро мушкилоти кишвар ба чои кам шудан бештару бештар мешавад. Бояд факату факат аз як кас пурсид ва як касро ба чавобгарй кашид ва у хам «чаноби олй, президенти кишвар» Эмомалй Рахмон аст. Барк нест, бояд вай чавоб дихад, ки чаро нест. Кудакону пирсолон фавтиданд: бояд у чаноза бихонад. Оби пок нест, бояд аз гиребони у гирифт. Карзи хоричй аз 1 миллиард доллар гузашт, бояд вай чайбашро кофтуков кунад. Нархи орду гандум баланд рафт, назари у чист? Бачаи точикро дар Русия куштанд, сабабгор кист? Маъошу нафакаи мардум ба зиндагияш намерасад, вайро бояд дар девор рост кард.

Салохиятхои васеъ ва зиёд бояд чавобгарии васеъ ва зиёд ба дунбол дошта бошанд. Вагарна, кй бояд дар гами халк бошад, агар вай вазири корношоямро ба курсй мешинонад? Магар намедонист, ин вазир то кучо аклу махорат дорад? Агар намедонист, боз хам иштибох аз уст, на аз вазири бечора.

Аз суи дигар вокеан сахт аст, ки як нафар ба чои хамаи хукумат кор кунад. Сарвазири кишвар, ки кайхо вакти чойи кабуду тахтаи шохмоташ расидааст, як хусаест, ки барои зебаш субх ба коргох меояд ва шом ба хона бармегардад. Иттифокан хонааш чандон дур нест, ки муддати савлаташ дар мошини давлатй кирой бошад. Бехуда набуд, ки дар чаласаи таърихии барку сармо, Рахмон хамаро бозпурсию такпурсй кард, аммо суъоле ба сарвазир надошт. Хуб, медонад, ки Окил Окилов як симои ташрифтой мебошад ва аз мусафед чизеро намешавад пурсид.

Чунин сарвазир чи бошаду чи набошад. Ба нафака хам намеравад, зеро кораш худ як нафакахурии ахамияти умумичумхуриявист. Дар пайи сарвазири наву чавону пургайрат низ нестанд, зеро ягон зарурате ба у вучуд надорад. Як вазири чавони умури хоричй гирифтанд, се-чахор мох даркор шуд, ба тахта рост кунанд. Иштибохан ва бо таъсири давраи кор дар Амрико, Хамроххон Зарифй фикр кард, ки вай бояд муносибатхои хоричии Точикистонро танзим кунад. Барояш фахмонданд, ки дар умури берунаи давлат дар чои савум аст, баъд аз «чаноби олй» ва мушовири у — Эркин Рахматуллоев.

Мегуянд, «чаноби олй» бехтарин додситон (прокурор) ва бехтарин додвар (судя) аст. Ду дар як. «Два в одном». Мегуянд, парвандахои зиёдеро шахсан омода карда, чандин хукми Додгохи Олиро худаш содир кардааст. Махсусан барои онхое, ки шахсан мешинохт, монанди Ёкуб Салимов, Гаффор Мирзоев, Махмадрузй Искандаров, Шамсиддин Шамсиддинов ва дигарон. «Три в одном», зеро шохиди «чиноятхо» низ худаш буд.

Порлумон хам худаш аст. Хост, хокимияти президентиро бархам зад, хост баркарор кард. Хост даври раёсатчумхуриро хафт сол кард, хост ду дафъа кард, хама чиз ба дасти худаш ва ба хости худаш.

Мо намедонистем, ки «шоханшох»-и мо ин кадар пурдониш ва пуркор аст, ки аз ухдаи ичрои хамаи вазифахои хукумат ба танхой  баромада метавонад. «Сто в одном» ё ки 100 дар 1. «Ба як чавонмард 40 хунар кам.» Аммо «холаи хамакора, хама кораш нимкора», дар ягон кор муваффак набудаасту нест. Ва аз хама мухимаш  савлати хама чизу хама корро дорад, аммо барои хеч чизу хеч коре чавобгарии хакикй бар гардани у нест. Касе аз гиребони у гирифта наметавонад. Вай на ба порлумон чавобе медихад, на ба додситон ва на ба додгох.

Шояд ба хамин сабаб аст, ки бархе аз хизбхои сиёсии Точикистон хостори камтар кардани бори сангини гардани у шудаанд. Бигзор як кисми корхои вазнинро бар души дигарон гузорад, охир дигарон хам бояд коре кунанд ва барои чизе чавобгар бошанду музди худро халол созанд. Хамаи чиро бар китфи як кас гузоштан окибати нек надорад, зеро ин як бори миёншикан аст. Махсусан вакте ки кас мехохад то мурданаш ин бори сангинро бикашонад.

Аммо агар ахзоби сиёсии Точикистон боз каме бештар андеша мекарданд, бояд пешниходашон ин мешуд, ки Точикистон аз чумхурии президентй ба чумхурии порлумонй табдил дода шавад. Ва хатто порумонй-шоханшохй. Агар ба «чаноби олй» факат савлату сармояву саунаву саёхати шохона мухимтар аст, бигзор. Мардуми точик ними Русияро хуронда гаштааст, як нафари дигарро хам то мурданаш мехуронад. Бигзор мехохад, ба вай «президент» лакаб гузоранд ва ё «шоханшох», фарке намекунад. Лекин кишварро намояндагони вокеии мардум дар порлумон идора кунанд. Намояндагони хамаи махалхои Точикистон. Он гох ба хукумат на лакаби кулобй хоханд заду на дангарагй, балки онро мешавад гуфт — Хукумати Точикистон.